تاریخ موسیقی ایرانی - بخش دوم

تنظیم و سازماندهی سیستم موسیقایی که شامل هفت ساختار مقامی معروف به مقام‌های شاهی یا خسروانی ۳۰ مقام مشتق شده از آن به نام «لحن‌ها» و ۳۶۰ ملودی یا «دستان» را به او نسبت می‌دهند که تعدادش برابر هفته، ماه و سال در تقویم ساسانیان برابر بوده، اما چگونگی رابطه آنها با تقویم سالانه مشخص نیست وخیلی دقیق نیز در مورد چگونگی این مقام‌ها اطلاعاتی در دست نمی‌باشد.
بعد از حمله اعراب نیز، نام این آهنگ‌ها ذکر شده است. به طور مثال نام‌هایی چون  کین ایرج، کین سیاوش، تخت اردشیر شاید به حوادث تاریخی مرتبط بوده و یا نوعی آواز حماسی بوده‌اند. یا باغ شهریار، باغ شیرین، هفت گنج می‌تواند خبر از شکوه و جلال و جبروت دربار خسروی دهد و نام‌های دیگری چون سبز بهار، ماه ابرکوهان و روشن چراغ نیز حاکی از نوعی آهنگ‌سازی با مشخصات توصیف گونه هستند. اما به‌طور عمیق نمی‌توان در مورد این آهنگ سازی‌ها و فرایندهای دیگرش  مطلبی به دست آورد و آگاهی دقیقی به دست داد.
موسیقی‌شناس بزرگ انگلیسی (ایرلندی) در مطالعات و تحقیقات ارزنده خود به مطالبی اشاره می‌نماید و مستنداتی ارائه می‌نماید که بسیار مورد توجه و تامل موسیقی شناسان جهان قرار دارد و از آن جمله ارجاع اودر مقاله‌ای به نام «سازها در حجرای هنرمندانه طاق بستان» که به خاطر دارا بودن اطلاعات در باره سازهای باستانی ایران و به ویژه دوران ساسانی در نوع خود جالب توجه و ثمر بخش است. در آنجا پس از مقدمه‌ای با محدود کردن تاریخ آن اثر هنرمندانه به سال‌های ۵۹۸ تا ۶۲۸ میلادی توضیح می‌دهد که در آنجا نگاره این سازها را در دو منظره می‌توان مشاهده کرد، یکی در صحنه شکار گراز و دیگری در شکار گوزن که در نقش اول گروهی چنگ نواز یا Harpist در قایق نشسته و در حال نوازندگی دیده می‌شوند و در صحنه دوم نوازندگانی در حال همنوازی Orchestra در سمت چپ صحنه و نوازندگان نظامی در سمت راست همان صحنه دیده می‌شوند.
در یکی از اشکالی که او ارائه داده که از همه جالب توجه تر می‌باشد سازی‌ است که از همه قدمتش بیشتر و نادرتر می‌باشد، چنگی با جعبه صوتی افقی، شامل جعبه چوبی دوکی شکل کشیده، مشابه اینگونه چنگ را نیز در سومر در آرامگاهی سلطنتی در ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در حجاری های آشوری در صده هفتم میلاد، یعنی حدودا ۹۰۰۰ سال پیش در قاب نقره‌ای ظاهرا متعلق به دوره ساسانی محفوظ و در مجموعه باستان شناسی لنین گراد یا سنپترزبوگ سابق می‌توان مشاهده کرد و نامی برای آن به نام «فارسی ون» ارائه داده است.
در جایی دیگرسازهای بادی و کوبه ای در نگاره های طاق بستان را معرفی می‌کند. نخست از نوازنده ای در سمت چپ گروه نوازندگان نام برده است که به نواختن سازی شبیه به قره‌نی (سازه بادی استوانه‌ای) مشغول است که به احتمال او در تلفظ پهلوی یا فارسی باید همان «نای» باشد. ساز دیگری در همان نگاره که می‌توان آن را دایره چهار گوش تصور نمود که همان چنبر فارسی دانست‌ (چیزی شبیه دف) که معلوم می‌شود چنین دایره‌هایی در صده های اول هجری خارج از مرزهای ایران موجود بوده زیرا در شرح حال طویس (ابو عبدامنعم عیسی) وفات ۷۱۰ میلادی که مورد حمایت مادر عثمان قرار داشته و می‌نویسد که وی همواره چنین سازی همراه داشته و در برنامه‌های خود استفاده می‌نموده است.
البته برای اطلاعات بیشتر از سازهای مورد مطالعه فارمر بهتر آن است که به اصل متن مراجعه شود، ولی در متون دیگری که دارای قدمت قابل توجه می‌باشند مانند شاهنامه فردوسی و یا شعرای دیگر ایرانی نام‌های سازهای بسیار دیده می‌شود.

فهرست منابع:
شناخت موسیقی ایران، محمد تقی بینش، دانشگاه هنر
دستگاه در موسیقی ایرانی، پروفسور هرمز فرهت، انتشارات پارت
راه و رسم منزل‌ها، جمعی از نویسندگان، انتشارات سوره
سرگذشت موسیقی ایران، روح الله خالقی

تاریخ موسیقی ایرانی - بخش نخست